جاذبه های گردشگری

باغ شاهزاده ماهان

باغ شاهزاده یا باغ شازده یکی از زیباترین باغ‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود. این باغ در حدود 2 کیلومتری شهر ماهان و حوالی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاریه است. ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد 2020 متر است. این باغ مساحتی قریب به 5/5 هکتار دارد. دو مجموعه شرقی و غربی دارد. کوشک یا همان عمارت‌های آن بسیار زیباست و به صورت دو آشکوبه ساخته شده‌است و سر در آن از معماری خیلی زیبایی برخوردار است که آن را از سایر باغ‌های ایرانی متمایز و ممتاز می‌سازد. فواره‌های آن چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. این فواره‌ها که در طول باغ قرار دارند زیباترین فواره باغ‌های ایرانی هستند. زیرا سایر باغ‌های ایرانی کمتر فواره داشته‌اند و یا اگر داشته‌اند به این زیبایی نبوده‌اند. فواره‌های زیبای باغ شاهزاده بر اساس اختلاف ارتفاع و نه هیچ نیروی دیگری فعال هستند که این خود دلیلی بر هوش و ذکاوت مردمان کرمان زمین است. طول باغ شاهزاده کرمان 407متر و عرض آن 122 متر است. و بزرگترین و زیباترین باغ تاریخی ایرانی محسوب می‌شود. این باغ همه ساله و به ویژه در فصل تابستان و بهار شاهد بازدید تعداد بیشماری از گردشگران از نقاط مختلف کشور است که این باغ دیدنی و دلفریب را برای تماشا انتخاب می‌کنند.

امامزاده آقا علی عباس و شاهزاده محمد

حرم مطهر امامزادگان آقا علی عباس و شاهزاده محمد، دو تن از فرزندان امام موسی کاظم (ع) در دل کویر شهرستان نطنز و در نزدیکی شهر بادرود واقع شده است. حرم این دو بزرگوار مورد توجه و اعتقاد فراوان شیعیان و دوستداران اهل بیت به ویژه در استان اصفهان است.
آقا علی عباس با کنیه ابا ایوب و شاهزاده محمد با کنیه ابا اسحاق، فرزندان امام موسی کاظم (ع) و ام ولد بودند که در سال 202 یا 203 هجری به همراه عده دیگری از سادات، برای ملاقات برادرشان حضرت امام رضا (ع) به ایران سفر کردند. مسیر هجرتشان از مدینه به کویت، بصره، سپس اهواز، شیراز، کاشان و در نهایت بادافشان بوده است. زمانی که ایشان در بادافشان بودند خبر شهادت برادرشان امام رضا را شنیدند و پس از چهل روز عزاداری در بادافشان، تصمیم گرفتند با عده ای از هم پیمانانشان به طوس رفته و انتقام خون برادرشان را از مامون بگیرند. اما پیش از حرکتشان، مامون از اقدامشان خبردار شد و لشکرش را به سمت بادافشان فرستاد. سرانجام این دو تن پس از چندین شبانه روز محاصره توسط لشکر مامون، به شهادت رسیدند.
جمع کل زیربنای مجموعه طرح در حدود 36000 متر مربع است. از این میزان حدود 13000 متر مربع زیربنای آن تنها با تغییرات کمی مطابق با طرح احداث گردیده است. زيربناي ساختمان حرم مطهر و صحن هاي آن 5000 مترمربع مي باشد. اين بنا در دو طبقه با 10 رواق و 4 سردرب ورودي ساخته شده است.
ارتفاع گنبد با عظمت و کاشيکاري گنبد که يکي از شاهکارهاي برجسته ی معماري است، از کف 45 متر و قطر گنبد 23 متر مي باشد. دو گلدسته در دو طرف گنبد زيارتگاه به ارتفاع 40 متر و قطر 3/5 متر قرار گرفته است. نماي داخل گنبد و بارگاه ملکوتي امامزاده آقا علي عباس و شاهزاده محمد (علیه السلام) با مهارت بسيار زيبا و ظريفي گچ بري و آينه کاري شده است که نظر هر زائري را به خود خيره مي کند.
همه‌ ساله بالغ بر دو میلیون زائر از اقصاء نقاط کشور و همچنین خارج از کشور همواره به پابوس اين امامزادگان شريف مشرف می‌شوند.

کاروانسرای سنگی علی آباد

کاروانسرای سنگی علی آباد که به آن قلعه علی آباد نیز گفته می‌شود با قدمتی مربوط به دوره سلجوقی در جاده قدیمی قم – ری و نزدیکی روستای علی آباد قم قرار گرفته است. این بنای تاریخی در مسیر شاهراه اصلی شمال شرقی به جنوب غربی ایران قرار دارد و در گذشته موقعیت جفرافیایی ویژه ای برای تردد مسافران بوده است.
این بنای سنگی در زمان صلح به عنوان کاروانسرا و در زمان جنگ، دژی نظامی به شمار می‌رفت. پس از پیمودن مسیری 35 کیلومتری از جاده قم - ری در جوار روستای علی آباد و در گردنه علی آباد، کاروانسرای سنگی را می‌توان مشاهده کرد. بالای گردنه نیز میل تاریخی سلجوقی دیده می‌شود.
طبق کاوش های انجام شده مصالح مهم این بنای تاریخی را سنگ لاشه ها و ملاط آن را گل، آهک و گچ زبر تشکیل می‌دهد که در استحکام بنا نقش مهمی داشته است همچنین برای تزئین بخش هایی از قلعه سنگی می‌توان خشت های خام و آجر را نیز مشاهده کرد.
قلعه سنگی علی آباد دارای 7 برج به بلندای 10 تا 14 متری از سطح زمین است که برای جلوگیری از رانش دیواره ها بنا شده است و در گذشته به عنوان دیده بانی و محل حفاظت از کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
کاروانسرای علی آباد به صورت چهار ایوانی با دیوارهایی به ضخامت دو تا سه متر دارای حیاطی مرکزی و حجره های مختلف است که طول هر ضلع این بنا بیش از 67 متر است و در داخل سازه، هر یک از استطبل های نگهداری از حیوانات دارای 10 متر عمق هستند.
کاروان سرا مشتمل بر 31 اتاق است، اتاق هایی که مستقیما با هوای آزاد ارتباط دارند و برای قرار دادن توشه و بار مسافران است. اتاق هایی هم در مدخل سمت چپ کاروانسرا برای مهمانان ویژه ساخته شده بود.
با توجه به کشف چند سکه مغولي از سده هاي 7 و 8 هـ ق، ‌احتمال مي رود باني اين کاروانسرا غازان خان(694هـ. ق) و حتي تاريخ ساخت کاروانسرا مقدم بر حکومت پادشاه مغول باشد.
این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
میل سلجوقی نیز که روزگاری راهنمای کاروان های کویر و جهت یاب برای‌ آنها بوده است از دور خود نمایی می‌کند و بالای گردنه علی آباد و بر فراز کوه قرار دارد.
منبع : isna.ir - afracamp.ir - wikipedia.org

قلعه روستای دولت آباد

روستای دولت آباد قلعه ای مسکونی بازمانده از دوره قاجاریه و به نقلی دیگر مربوط به اواخر دوره زندیه است. این روستا تنها روستا در جهان است که ساکنان آن درون قلعه ای تاریخی زندگی می‌کنند. دور تا دور روستای دولت آباد را دیوارهای خشتی گلی بلند قلعه فرا گرفته که همچنان پابرجا مانده است. این روستا از نوع قلعه روستا محسوب می‌شود.
قلعه دولت آباد از نوع قلعه های دشتی و جلگه ای است که به صورت مستطیلی ساخته شده و 12 برج استوانه ای دارد که درون‌ آنها راه پله های مارپیچ برای رسیدن به محل نگهبانی وجود دارد. همچنین درون این برج ها محلی برای استراحت نگهبانان به صورت ماهرانه تعبیه شده است.
عنصر اصلی بنای قلعه خشت و گل است و در طول سالیان با وجود صدماتی که به آن وارد شده همچنان پابرجا مانده است. قلعه دولت آباد یک درب ورودی اصلی دارد که در ضلع جنوبی آن واقع است. این در بزرگ با دو لنگه چوبی عظیم، پوشیده از ورق های آهنی است که آن را از هجوم آتش و حمله مهاجمان محفوظ می‌داشت.
این قلعه دری فرعی نیز دارد که در ضلع شمالی واقع شده و برای استفاده در مواقع ضروری ساخته شده بود. بالای این در فرعی اتاقی مشرف به درون و بیرون قلعه قرار دارد که به نظر می‌آید محل استقرار فرماندهان بوده باشد.
پس از ورودی در اصلی دالانی قرار دارد که دو طرف دالان محل استقرار چهار نگهبان دیده می‌شود.
همان طور که ظاهر قلعه نشان می‌دهد، این قلعه توسط حاکمان محلی برای استقرار نظامیان ساخته شده بود و ورود غیر نظامیان به این قلعه منع می‌شد. قلعه دولت آباد در دوره قاجار محلی برای محافظت از راه ها و کنترل مردم محلی بوده است. همچنین شاهان و رجال قاجار در گذر از مسیر قم به اصفهان در این قلعه استراحت می‌کردند.
پس از مدتی با تغییر و تحولاتی که در اوضاع حاکمان محلی به وجود می‌آید، این قلعه از حضور نظامیان خالی می‌شود و دو طایفه بزرگ کوچ نشین علی مردانی و کدخدازاده در این قلعه ساکن می‌شوند. این دو طایفه تا مدتی رویه کوچ نشینی خود را حفظ کردند و برخی از فصول سال را در مناطق خارج از قلعه چادر نشینی می‌کردند.
ساکنان روستا ابتدا دور تا دور قلعه خانه هایی ساختند که به لحاظ ساختار شبیه یکدیگر بود و از یک نقشه پیروی می‌کرد. برخی از این خانه ها هم دو طبقه ساخته شده بود. اصطبل ها هم بخشی از این خانه ها بودند. خانه ها در عین سادگی با محاسبات دقیق طراحی و فرم معماری ایرانی بنا شده اند.
به دلیل امنیت قلعه بعد از مدتی مهاجرانی از شیراز، اصفهان و لرهای بختیاری به علت تبعید طایفه ای توسط حاکمان یا مهاجرت حاصل از فشار اقتصادی، ساکنان جدید این قلعه شدند. به سبب این مهاجرت ها خانه های بیشتری ساخته شد و کوچه های تودر تو به وجود آمد که خیابان شمالی جنوبی روستا، دسترسی به این کوچه ها را آسان می‌کند.
در آن زمان اطراف قلعه دولت آباد دشت ها و باغ های سرسبز، قنات ها و نهرها با آب های زلال و روان و رودخانه قمرود که در ضلع شرقی قلعه در اکثر فصول سال پرآب بود، قرار داشت و جلوه ای زیبا و آباد به این روستا می‌بخشیدند.
آب مصرفی ساکنان از چاه های کم عمقی که در برخی خانه ها و مسجد روستا حفر شده بود تامین می‌گردید. همچنین برای ذخیره آب در کنار در ورودی قلعه آب انباری احداث کردند.
در سال های اخیر خشکسالی و بی آبی باعث بیابانی شدن فضای اطراف قلعه شده و کشاورزی و دامداری اهالی روستا نیز محدود شده است. در حال حاضر خانواده های اندکی در این قلعه زندگی می‌کنند و اکثرشان از کهنسالان و میانسالان هستند. جوانان به علت خشکسالی و بیکاری به شهرها کوچ کرده اند. اما همچنان زندگی درون این قلعه ی تاریخی به شیوه ای سنتی جریان دارد. یک مغازه و مسجدی قدیمی درون این قلعه برقرار است و کشاورزان به کشت محصولات کم آب نظیر گل سرخ، زعفران، گندم و جو می‌پردازند.
رو به روی در اصلی قلعه مجموعه ای از خشت و گل وجود دارد که ابتدا کاروانسرا بوده و به عنوان شترخان هم شناخته می‌شود و بعدها تغییر کاربری داده است. همچنین آسیاب و آب انبار مجاور قلعه در فهرست آثار ملی ثبت شده اند.
بارگاه امامزاده ساریه خاتون، مقبره درگذشتگان و شهدای روستای دولت آباد در کنار امامزاده، خارج از قلعه در این روستا قابل مشاهده است و هرساله مراسمات مهم مذهبی در این مکان برگزار می‌گردد. به ویژه آیین نخل گردانی از سنت های بسیار قدیمی روستای دولت آباد است که هرساله برای عزاداری امام حسین(ع) برقرار می‌شود. نخل از ابعاد بزرگی برخوردار نیست و بخش پایین نخل که همانند تابوت است دارای 140 سال قدمت است اما بخش بالایی نخل دارای چوب های نو تر است.
مسکونی بودن این قلعه تاریخی، آثار تاریخی اطراف آن و طبیعت روستای دولت آباد آن را مستعد روستاگردی و بوم گردی کرده است، آماده سازی زیرساخت ها، حفاظت از قلعه و حضور گردشگران می‌تواند موجب رونق دوباره ی روستای دولت آباد شود.
عملیات مرمت قلعه تاریخی دولت آباد در سال 1396 از سوی سازمان میراث فرهنگی آغاز شده است. لازم به ذکر است این اثر در سال 1391 با شماره ثبت30533 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع : مستند دولت آباد : تهیه شده توسط علی جهانی
chtn.ir - isna.ir - shafaqna.com

کاروانسرای دیر گچین

کاروانسرای دیر گچین ملقب به مادر کاروانسراهای ایران است و به نام های دژ کردشیر، دیر الجص، قلعه دیر کاج نیز موسوم شده است. این کاروانسرا بر سر شاهراه ارتباطی جنوب شرق به غرب و مسبر قم به ری قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این منطقه از گذشته اهمیت زیادی داشته و جزو مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد است. کاروانسرای دیر گچین در روزگاران قدیم که امکاناتی وجود نداشت مامنی برای مسافران راه های دور بوده و جزو منزلگاه های مهم منطقه محسوب می‌شد.
درحال حاضر کاروانسرای دیرگچین در مرکز پارک ملی کویر واقع شده است .
به گفته بعضی از محققین بنای این کاروانسرا از دوره ارد شیر بابکان وجود داشته و قدمت آن به حدود 1750 سال پیش می‌رسیده که تعریف و توصیف آن در کتب جغرافی دانان و سیاحان غرب و مستشرقین خارجی آمده است. این بنا در دوران سلجوقی مورد بازسازی قرار گرفت و در دوره صفوی به صورت چهار ایوانی درآمد و مورد ترمیم قرار گرفت. در دوره قاجار نیز بناهایی به آن ملحق شد .در سال های اخیر نیز این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت و پاکسازی قرار گرفت.
از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسرا های ایران قدمت، وسعت و نوع ساخت این کاروانسرا، وجود کلیه مایحتاج مسافرین در داخل کاروانسرا شامل: مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی است.
به صورت کلی مساحت این بنا و ملحقات خارج از آن به 19 هکتار می‌رسد و به شکل چهار ایوانی است و پلانی مربعی دارد. این کاروانسرا دارای 6 برج است که چهار برج به قطر 6 متر در گوشه ها و دو برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارد. در هر ضلع این بنا 12 حجره یک طبقه ی مربعی وجود دارد که یک درب ورودی برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. حجره ها از طاقچه‌هایی با تورفتگی و قوس‌هایی زیبا، محل اجاق و سقف چهار ترک برخوردارند. شترخوان ها به صورت دالان های طویل به عرض تقریبی 6 متر با سقف های ضربی در پشت حجره ها قرار دارد.
در ضلع جنوب شرقی این کاروانسرا مسجدی 300 متر مربعی قرار دارد و درضلع شمال شرقی آن حیاط خلوتی طراحی شده که محل استقرار مهمانان ویژه و مأموران حکومتی بوده است.
در گوشه شمال غربی بنا هم آسیابی سنگی و در ضلع جنوب غربی یک حمام با تمام اجزا از جمله سربینه، گرم خانه، خزینه و سرویس بهداشتی قرار دارد .
بنای قلعه گلی کنار کاروانسرا، کوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان از ملحقات این بنا هستند که خارج از کاروانسرا قرار دارند.
منبع : mehrnews.com - tasnimnews.com - t.me/qom_miras

تشکوه

تشکوه یا تشوه کوه آتشینی است که در شرق شهرستان رامهرمز و در جاده رامهرمز به ابوالفارس قرار دارد. این کوه از گذشته های دور به صورت شبانه روزی می‌سوزد و آتش از حفره هایی که بر روی این کوه وجود دارد شعله می‌کشد. این شعله ها به ویژه در شب منظره منحصر به فردی را ایجاد می‌کند. تشکوه در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
به گفته‌ی کارشناسان زمین‌شناسی دلیل شعله‌ور شدن آتش کوه، گوگرد موجود در زمین و متصاعد شدن گاز طبیعی از عمق زمین به سطح است. گازهای هیدروکربوری از لایه‌های مختلف زمین عبور می‌کنند و از هر درز و شکافی در سطح زمین به بیرون نشت کرده و شعله‌ور می‌شوند؛ به طوری که هنگام شب، نور سوختن این گاز بیشتر دیده می‌شود. این گازهای گوگردی بوی نامطبوعی را در اطراف کوه ایجاد می‌کنند و ممکن است حضور طولانی مدت در جوار این گازها باعث مسمومیت شود.
اگر در گوشه و کنار تشکوه گودالی کوچک حفر کنید، می‌بینید که بلافاصله گاز طبیعی از گودال بیرون می‌آید و بعد از آن، به چشم خودتان می‌بینید که چطور از همان گودال کوچک شعله زبانه می‌کشد. این تنها کاری است که می‌توانید برای شعله‌ور کردن آتش در اطراف این کوه انجام‌دهید؛ چراکه از هیچ راه دیگری قادر نخواهید بود در اطراف تشکوه آتش روشن کنید. دلیلش هم این است که حجم گازهای متصاعد شده در اطراف این کوه به قدری زیاد است که ترکیب هوای اطراف را بهم زده وچون زور اکسیژن موجود به این گاز نمی‌رسد، بنابراین به هیچ وجه آتش دیگری در این منطقه روشن نخواهد شد.
این روزها تشکوه توجه گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. در مسیر تشکوه زمین های کشاورزی و تپه های زیبایی وجود دارد که مملو از سبزی و طراوت است. در این میان رودخانه زیبا و پرآبی است که رهگذران مدت زمانی در کنار آن وقت به شادی می‌گذرانند. البته مسیر دسترسی به کوه کمی دشوار است و تابلوهای راهنمای مشخصی هم در طول راه وجود ندارد. بنابراین حتما از محلی های منطقه کمک بگیرید.
رامهرز یکی از شهرستان های استان خوزستان است که در غرب این استان قرار دارد و یکی از شهر های تاریخی ایران محسوب می‌شود. این شهرستان جاذبه های گردشگری بسیاری دارد که کمتر شناخته شده اند.

میل رادکان کردکوی

میل یا برج رادکان در 4 کیلومتری جنوب شرقی روستای رادکان و در 42 کیلومتری جنوب کردکوی و بر فراز تپه ای بنا شده که از موقعیت خاص طبیعی برخوردار است.
این اثر به دستور اسپهبد ابوجعفر از شاهزادگان طبرستان و از فرمانروایان آخر سلسله باوندی ساخته شده است. بر بالای این برج کتیبه ای به دو زبان پهلوی و کوفی دیده می‌شود که استفاده از خط پهلوی را حتی چهار قرن بعد از ورود مسلمانان به این منطقه نشان می‌دهد.

کاروانسرای حوض سلطان

کاروانسرای حوض سلطان یا رباط حوض سلطان، کاروانسرایی به جا مانده از دوره قاجار است که در مسیر جاده قم تهران (اتوبان خلیج فارس) واقع شده است. این کاروانسرا در 15 کیلومتری شمال شرقی دریاچه نمک حوض سلطان قرار دارد و در کنار یک کاروانسرا متعلق به دوره صفویه در دشت‌های جنوبی کوهمره، در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث گردید.
کاروانسرای حوض سلطان بنایی آجری است که بر روی پایه ای سنگی استوار شده است. تنها مدخل کاروانسرا به صورت پیش خوانی دربرابر حیاط اصلی قرار می‌گیرد. از آنجا می‌توان وارد دروازه اصلی کاروانسرا شد. درطرفین این دروازه اتاق هایی برای نگهبانان و دوقهوه خانه وجود دارد. حیاط اصلی با قرینه سازی کامل، شامل ایوان هایی است که در دیگر کاروانسراها مشاهده می‌شود .
در کنار ایوان ها، راهروهایی وجود دارد که به اصطبل ها راه دارد. در کناریکی از ایوان ها پلکانی به طرف بالاخانه می‌رود. پشت سراین ایوان ها تالاری وجود دارد که هوایش به وسیله چهارتنوره، مطبوع و خنک می‌شود.
اصطبل مرکب از دهلیز وسیعی درگوشه شمال شرقی است که به یک تالار ستون دار منتهی می‌شود.
کاروانسرای حوض سلطان آب انباری دارد که محل ذخیره آب مورد استفاده روزانه بوده است. اطراف حیاط نیز اتاق های آجری با ازاره ها یی از سنگ سفید آهکی وجود دارد. جلوی کاروانسرا حیاط دیگری با طاق نما دیده می‌شود. پیش از حیاط اصلی مکانی است که هنگام وزش غبار و بادهای سوزان، کاروانیان با اقامت درآن محفوظ می‌ماندند .
اطراف کاروانسرا طاق نماهایی وجود دارد که اسب سواران از آن استفاده می‌کردند. درسمت جنوب نیز چند اتاق ساخته شده که دیوارشان به دیوار کاروانسرای قدیمی صفویه چسبیده است.
در گوشه جنوب غربی پیشخوان، یک حمام، مرکب از یک اتاق بزرگ و دو اتاق کوچک قرار دارد. اتاق بزرگ تر به عنوان رخت کن و سربینه به کار می‌رفت. یکی از دو اتاق کوچک برای شستشو بود و اتاق دوم حوضچه ای برای آب تنی داشت. کوره حمام در زیر این مجموعه قرار دارد. این کاروانسرا مدت زیادی دایر نبود و به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان راه عبور ازآن مسیر مسدود شد و به سرعت متروک گردید.
این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ باشمارهٔ ثبت ۷۶۹۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع : wikipedia.org - tebyan.net

کاروانسرای سنگی محمدآباد

کاروانسرای سنگی محمدآباد که در متون تاریخی از آن به عنوان کاروانسرای دیر کاج یاد شده است، در فاصله 48 کیلومتری شمال شرقی قم و در نزدیکی روستای محمدآباد کاج در منطقه قمرود واقع شده است. این قلعه در نقطه ثقل راه های تاریخی قم به ری و ساوه و درحال حاضر جاده قم-گرمسار قرار دارد.
کاروانسرای سنگی محمدآباد قدمتی مربوط به دوره سلجوقی دارد. با توجه به شواهد معماری و منابع تاریخی، این کاروانسرا در نیمه اول قرن ششم هجری قمری مصادف با زمان فرمانروایی سلطان سنجر سلجوقی احداث شده است. بقایای قلعه گلی محمدآباد با قدمت دوره اشکانی بر روی تپه ای در کنار این کاروانسرا دیده می‌شود.
کاروانسرای محمدآباد در منطقه تاریخی قمرود واقع شده و یکی از 93 آثار تاریخی فرهنگی منطقه قمرود است. قدمت منطقه قمرود به سال های پیش از میلاد برمی گردد و آثار دوره های تاریخی مختلف به طور پراکنده در منطقه مشاهده شده است.
این محل در طول تاریخ جزئی از قلمرو قم محسوب می‌شد و در طی قرون و اعصار مختلف منزلگاه مهمی بر سر راه های قم به ری، قم به ورامین و ساوه به طرف خراسان (مسیر جاده بزرگ خراسان) و برعکس بوده است. موقعیت آن در حاشیه کویر به گونه ای بود تا کاروانیان علاوه بر استفاده در مسیر شمال به جنوب در مسیر شرق به غرب نیز از آن استفاده می‌کردند.
وجود بقایای قلعه گلی محمدآباد بر فراز صخره ای طبیعی در 30 متری شمال کاروانسرا با قدمت دوره اشکانی نشانگر قدمت و موقعیت سوق الجیشی و ارتباطی این مسیر از دوران باستان است.
کاوشگران قلعه گلی محمدآباد معتقدند با افزایش جمعیت و همزمان با دوران رونق و آبادانی این قلعه در دوران سلجوقی کاروانسرای سنگی احداث گردید و تمام این محل به صورت یک شهر یا آبادی بزرگ از وضعیت اقتصادی قابل توجهی برخوردار بوده است.
این محل و مسیر در تمام دوران اسلامی تا پایان عصر صفوی کماکان راهی معتبر و مورد استفاده بود ولی بعد از تغییر مسیر راه قم به ری در عصر قاجار و استفاده از راه دوم، این راه و این کاروانسرا به تدریج متروک گردید.
کاروانسرای دیرکاج با فرمی مستطیلی و پلانی چهار ایوانی حیاط دار به گروه کاروانسراهای مناطق مرکزی ایران تعلق دارد. کاروانسرا دارای دو حیاط است. حیاط اول که در شرق واقع گردیده فاقد حجره ها و تاسیسات جانبی است و احتمالا برای نگهداری احشام و ستوران مورد استفاده بوده است.
ورودی حیاط دوم که بخش اصلی کاروانسرا است در جبهه غربی حیاط اول تعبیه گردیده است. با سردری بلند و دو طبقه که دارای طاق نماهای تزئین شده آجری در جانبین است. طبقه فوقانی سردر احتمالا محل استقرار کاروانسرا سالار بوده است.
دالان مستطیل شکل، راهروی اتصال دو حیاط است که ایوان جنوبی بنای اصلی نیز محسوب می‌شود.
ایوان جبهه غربی بنا (درست رو به روی ورودی) وسیع تر از سایر ایوان های است و در جانبین دارای فضاهای متفاوت و ویژه ای است. یکی ساختمان دو طبقه کنج شمال غربی است که با اتاق های مجلل و خوش منظر که جایگاه ویژه افراد خاص بوده و دیگری فضای مستطیل شکل طبقه همکف که احتمالا اصطبل اختصاصی بزرگان ساکن در طبقه فوقانی بوده است.
برخلاف شکل مرسوم کاروانسراهای دوره های بعدی، کاروانسرای دیرکاج مانند اغلب کاروانسراهای عصر سلجوقی فاقد اصطبل در پشت حجره ها و گرداگرد صحن است.
حصار کاروانسرا با عظمتی چشم گیر با لاشه سنگ پوزه کوه و ملاط گچ و آهک و قطری نزدیک به سه متر ارتفاعی دو برابر تاسیسات داخلی گرداگرد بنا را در برگرفته و دارای چهار برج نیم دایره در گوشه ها و سه برج پشتیبان در میان اضلاع شمالی، جنوبی و غربی است.
مصالح ساختمانی کاروانسرای محمدآباد لاشه سنگ های کوه های همجوار است که تماما در حصارها، برج ها، پی اتاق ها، حجره ها و جرز رواق ها به کار رفته است. طاق های بیضوی و آهنگ اتاق ها، رواق ها و ایوان ها با استفاده از آجر است. از شواهد موجود پیدا است که تعمیرات متعددی طی قرون و اعصار در این کاروانسرا صورت گرفته است.
طرح مرمت کاروانسرای سنگی محمدآباد سال 1396 توسط سازمان میراث فرهنگی آغاز شد. کاروانسرای سنگی به همراه قلعه گلی محمدآباد با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب، قابلیت تبدیل شدن به منطقه گردشگری را دارا هستند.
منبع : مقاله کاروانسرای دیرکاج (نویسنده : کاظم عرب)
isna.ir

قلعه مظفر آباد

قلعه مظفرآباد یکی از قلعه های تاریخی استان قم است که قدمتی مربوط به دوره قاجار دارد و در منطقه قمرود واقع شده است.
به طور کلی منطقه قمرود جزو مناطقی در استان قم است که سکونت گاه و محل تردد انسان ها در سال های پیش از میلاد بوده است و آثار تاریخی متنوعی در دوره های تاریخی مختلف (به صورت پراکنده در منطقه) را شامل می‌شود.
قلعه مظفرآباد از آثار میرزا نظام غفاری معروف به مهندس الممالک و به نام يکي از پسران اوست. مهندس الممالک از نخستین تحصیل‌کرده‌های ایران در فرانسه و از رجال مهم دوره قاجار بود که در زمان سلطنت مظفرالدین شاه،‌بعنوان وزیر تجارت در دربار حضور داشت. او همچنین در ضلع شرقی قلعه کهنه قمرود، محل زندگی برای خانواده خود ساخته بود که در حال حاضر قسمت هایی از آن به جا مانده و در روستای قمرود قرارد دارد.
قلعه مظفرآباد دارای پنج برج است که چهار برج آن در چهار گوشه و یک برج در میانه ضلع شرقی قرار دارد. در قلعه به سمت غرب باز می‌شود و دارای یک حیاط مرکزی است که در چهار طرف، حجره هایی با یک ایوان به عرض بیش از یک متر قرار دارد. کنار در ورودي نيز حمامي ساخته بودند.
این اثر در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۰۹۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع : qommiras.ir - aparat.com - wikipedia.org

قره تپه قمرود

قره تپه قمرود یکی از محوطه های تاریخی استان قم است که با قدمتی مربوط به هزاره چهارم تا ششم پیش از میلاد شناسایی شده است.
کاوش ها در تپه قمرود از سال 1372 آغاز شد و اکنون آثار مکشوفه از این تپه در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
این اثر در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۱۹۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاوش های باستانی تپه قمرود به سرپرستی استاد میرعابدین کابلی باستان شناس صورت گرفته است و کتابی هم توسط ایشان در این زمینه به نام "کاوش های قره تپه قمرود" در سال 1394 منتشر گردید.
با توجه به کاوش ها، منطقه قمرود محل زندگی انسان ها یا محل تردد‌ آنها در هزاره های پیش از میلاد بوده است. منطقه شامل دو بخش است که به وسيله رودخانه قمرود به دو بخش تقسيم شده است. عموماً ساحل راست يا بخش شرقي را قمرود و بخش غربي را البرز مي نامند. رونق این دو بخش به لحاظ سکونت مردم در طول تاریخ متغیر بوده است. به همین دلیل محوطه ها و آثار شناسايي شده در کل منطقه پراکنده است.
گروه باستان شناسي منطقه قمرود درسال 1367 نخستين گام را براي شناسايي منطقه برداشت. اين برنامه در پنج سال در طي فصل پاييز يا بهار صورت گرفت ومنجر به شناسايي 93 اثر فرهنگي شد که کهن ترين آنها به دوره فرا پارينه سنگي وجديدترينشان به عصر قاجار تعلق دارد. اين آثار درمجموع عبارت اند از تپه ها، محوطه ها، قلعه ها، کاروانسراها، پل ها، بندها و ميل ها.
منبع : irna.ir - old.qomchto.ir - wikipedia.org

تپه صرم

یکی از مهم ترین محوطه های عصر آهن (هزاره اول پیش از میلاد) منطقه فلات مرکزی، تپه صرم است. این تپه در حدود 16 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان قم در بخش کهک در حد فاصل دو روستای خورآباد و صرم قرار دارد.
تپه صرم در سال 1380 به صورت تصادفی کشف می‌شود و تا کنون 6 فصل کاوش در این تپه تاریخی صورت گرفته است.
تپه باستانی صرم در واقع یک گورستان از عصر آهن است که متعلق به هزار و 500 سال قبل از میلاد است. آریایی هایی که در سال های پیش از میلاد(همزمان با عصرآهن) وارد فلات ایران شدند، فرهنگ جدیدی آورده و گورستان های خود را جدای از محل زندگی خود ایجاد کردند. در حالی که تا قبل از آن مردم بومی اموات را در زیر بناهای مسکونی دفن می‌کردند.
در گذشته هدایا و نذوراتی در گورستان ها همراه با اموات دفن می‌کردند که این هدایا و نذورات در گورستان های مناطق مختلف کشور متفاوت است. در این گورستان، ظروف سفالی خاکستری، لاوک ها (ظرف چوبین بزرگ و مدّور دارای لبه ای کوتاه )، لیوان ها، فنجان ها و خمره ها، لوازم آرایشی، مقداری اشیای فلزی شامل زیور آلات مفرغی و ادوات جنگی همراه با اموات به خاک سپرده شده است. هدایا و میزان آن تا حدودی به وضعیت اقتصادی و جنسیت فرد متوفی بر می‌گردد که کاوش‌ها به جمع آوری اطلاعات مختلف از نوع وضعیت اجتماعی و باورهای این دوران کمک شایانی می‌کند.
سفال های کشف شده در تپه صرم شباهت زیادی با سفال های قلی درویش دارد و یکی از ویژگی های سفال های عصر آهن، رنگ خاکستری آنها ست که در این دوره بیشتر با فرم بازی می‌کردند و فرم های متنوعی از سفال در این مکان شناسایی شده است و نقاشی ندارند.
این گورستان به طور تقریبی 600 سال مورد استفاده بوده و به همین جهت تدفین های متعددی وجود دارد که روی هم قرار گرفته اند. وسعت این گورستان به بیست و دو هزار متر مربع می‌رسد.
بافت خاک تپه صرم، بافت شنی ماسه ای است و دارای درصد بالای آهک است، باعث خورندگی اسکلت ها می‌شود و اسکلت ها به صورت کامل به دست نمی‌آید، اما تحقیقات نشان داده است که شیوه های تدفین اموات به شکل خاص است و اموات به صورت جمع شده تدفین می‌شدند. این اسکلت ها مربوط به سه هزار و 500 سال پیش است.
طبق کاوش های صورت گرفته، تدفين ها همگي به شيوه جنيني يا خوابيده به پهلو با دست و پاهايي جمع شده صورت گرفته است. در خاکسپاري مردگان باستاني در صرم جهت و سمت خاصي رعايت نشده است و جهت تدفين ها از شمال شرقي تا شمال غربي ادامه دارد، اين اجساد به احتمال بسيار زياد رو به آفتاب دفن شده اند يعني با توجه به جهتي که خورشيد در ساعت فوت او داشته او را به همان سمت خورشيد دفن مي کردند.
یکی دیگر از ویژگی منحصر به فرد گورستان تپه صرم، گونه های معماری قبور است که در هیچ جای ایران به این تعداد شناسایی نشده است، به طوری که تا کنون 12 مدل گور شناسایی شده است.
گورهای توده خشتی یکی از انواع گورهاست که به صورت نامنظم ایجاد می‌شود و در زیر آن فرد دفن شده و تدفین های دیگر پیرامون آن گور صورت می‌گیرد که این روش در مورد بزرگ یک خانواده و سایر اعضا صدق می‌کند.
یک چینه خشتی، دو چینه خشتی، چهار چینه خشتی و تدفین با پلان چلیپایی از جمله انواع تدفین هایی است که برای اولین بار در تپه صرم به دست آمده است.
این محوطه در تاریخ 29 تیر ماه 1378 ش با شماره 2344 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع : qom3002.blogfa.com - mehrnews.com - shabestan.ir - tnews.ir

دریاچه حوض سلطان

دریاچه نمکی حوض سلطان در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران واقع شده است و در حاشیه اتوبان قم به تهران با سپیدی نمک هایش دیده می‌شود. این دریاچه که به دریاچه ساوه قم و دریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرق شهرستان قم واقع شده است.
دریاچه حوض سلطان بسته به اینکه در چه زمانی از سال باشیم و میزان بارندگی چقدر باشد ظاهری متفاوت به خود می‌گیرد به طوری که در فصل های بی باران در آن آب چندانی وجود ندارد و کف نمکی اش کاملا مشخص است اما در فصل زمستان آب، کف دریاچه را فرا می‌گیرد. دریاچه در واقع دو چاله جدا از هم است که به چاله غربی حوض سلطان و به چاله شرقی حوض مره می‌گویند. این دو چاله با یک آبراه به هم راه دارند هر وقت بارندگی زیاد می‌شود اول حوض مره مملوء از آب می‌شود و آب اضافه سرریز شده و به چاله حوض سلطان می‌رود.
این دریاچه با سطح صیقلی خود عنوان بزرگترین آینه طبیعی ایران را به خود اختصاص داده است.در این دریاچه می‌توانید شاهد انعکاس تصویر آسمان در زمین باشید. در اوقاتی که آب کمی در دریاچه وجود دارد گردشگران به پیاده روی های طولانی و لذت بخش در کف دریاچه می‌پردازند.
بهترین زمان برای بازدید از این منطقه اوایل بهار و یا اواسط پاییز است زیرا آب و هوای کویر در تابستان ها به شدت گرم و در زمستان ها سرد است.
دریاچه حوض سلطان در اثر ساخت جاده شوسه تهران قم در سال 1883 میلادی تشکیل شده و چون بازمانده دریای بزرگ ساوه است به آن دریاچه ساوه هم می‌گویند. این دریاچه از رودهای زیادی مثل رودشور تغذیه می‌شود و هر سال نمک زیادی از آن گرفته می‌شود برای همین در میان دریاچه، جاده خاکریزی وجود دارد که از آن عبور و نمک را استخراج می‌کنند. اما خودرو ها هم برای عبور، از روی همین جاده می‌گذرند تا در باتلاق فرو نروند.
هر چند در محاوره‌ها و حتی بسیاری متون کارشناسی لفظ دریاچه حوض سلطان متداول شده اما برخی کارشناسان معتقدند در واقع حوض سلطان یک تالاب است. یکی از پنج تالاب استان قم که به تائید کنوانسیون بین‌المللی رامسر رسیده است. در محل حوض سلطان سطح ایستایی آب صفر است و در واقع می‌شود گفت که این منطقه یک ابر چشمه است.
گونه های جانوری گوناگونی نیز در این منطقه زندگی می‌کنند. انواع کبوتر، پرندگان مهاجر نظیر هوبره، غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، انواع عقاب و غیره را می‌توان از جمله پرندگانی هستند که در این منطقه دیده شده اند.
پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو هم دیده می‌شوند. در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند، بارز است. انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه‌های کمیاب در اطراف دریاچه گسترده هستند.
یکی دیگر از ویژگی های جالب این دریاچه وجود بیش از ۲۴۰ گونه از ریز موجودات هوازی در دریاچه هست موجوداتی مثل جلبک‌ها و باکتری‌ها که از شرایط ژنتیک خاصی برخوردارند و حتی می‌توانند در این شرایط خیلی شور به زندگی ادامه بدهند.برخی باکتری‌ها، جلبک‌ها و لجن‌های این تالاب ارزش دارویی یا صنعتی دارند.
منبع : eligasht.com - mehrnews.com

گنبد نمکی قم

گنبد نمکی قم که گنبد نمکی طغرود و جعفریه نیز نامیده می‌شود، زیباترین و بزرگترین گنبد نمکی ایران است. این گنبد نمکی با دارا بودن دریاچه ای کوچک در دل خود پدیده ای طبیعی منحصر به فرد به شمار می‌رود که منحصر به فرد بودن این گنبد از حیث وجود دریاچه نمکی در میان آن و متقارن بودن است. گنبد نمکی قم تنها گنبد نمکی متقارن جهان محسوب می‌شود.
از جاذبه های گردشگری طبیعی در ایران گنبدهای نمکی است که حاصل چین خوردگی های زمین شناختی و از فشار دایمی به لایه های نمک تشکیل شده اند.
در این گنبد نمکی بلورهای نمک به صورت تیغه های مشخص و کنگره مانند برونزد دارند و مناظر زیبایی را پدید آورده اند. این گنبد خیلی بزرگ بوده و گسترش شمالی آن تا طول سه کیلومتر ادامه دارد.روی نمک لایه هایی از مارن قرمز، ژیپس و رس قرمز قرار گرفته است. در این گنبد قطعات بزرگ سنگ های آندزیتی و بقایای از گچی هم دیده می‌شود.
ترکیب رنگین لایه‌های تشکیل دهنده کوه با رنگ‌های زرد، ابری، سفید، صورتی، خاکستری تیره و قرمز ارغوانی چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازد. جنس سنگ‌های تشکیل دهنده کوه نیز مارنی - ماسه‌ای است.
دریاچه گنبد نمکی بعد از اولین پیچ کوه قرار دارد. این تالاب در فصولی از سال از آب شور پر می‌شود و در فصول خشک که آبی در آن نیست کف پوشیده شده از نمک آن منظره‌ای منحصر به فرد را ایجاد می‌کند.
طبقه‌ای بودن لایه‌های کوه در جهت شرقی - غربی یکی دیگر از جاذبه‌های زیست محیطی است که طبقات نمک هم از آن پیروی کرده‌اند. خاصیت درمانی و آرامش‌بخشی نمک از دیگر ویژگی‌هایی است که این منطقه را به یک کانون بالقوه گردشگری تبدیل کرده است که می‌توان از آن برای جذب گردشگر خارجی در جهت گردشگری درمانی استفاده کرد.
این جاذبه طبیعی و گردشگری فوق العاده که سال‌ها تنها به استفاده معدنی و برداشت نمک از آن منحصر شده بود، قرار است به یک سایت گردشگری تبدیل شود.
زیبایی‌ها و شگفتی این جاذبه طبیعی وقتی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم این پدیده زنده و در حال گسترش است. جاذبه‌ای که سوغاتی از قرن‌ها پیش است و حالا به دست ما افتاده تا مانند 6 میلیون سال گذشته آن را حفظ کنیم و به دست آیندگان دهیم.
منبع : irandeserts.com - ostani.hamshahrilinks.org - isna.ir

شهر سوخته

شهر سوخته یکی از آثار تاریخی و باستانی عصر برنز منطقه تمدن جیرفت در استان سیستان و بلوچستان در ایران، به شمار می‌آید. شهر در ساحل رودخانه هیرمند و دریاچه هامون زمان خود و کنار جاده کنونی زاهدان - زابل بنا شده بوده‌است .
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته در حدود 280 هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌دهد که این شهر دارای پنج قسمت اساسی بوده که شامل بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته ؛ بخش‌های مرکزی ؛ منطقه صنعتی ؛ بناهای یادمانی ؛ و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند. هشتاد هکتار از شهر سوخته را بخش مسکونی تشکیل می‌داده‌است.
قدمت شهر سوخته را بالغ بر 5000 سال ذکر می‌کنند. این شهر در دوره ماقبل تاریخ حدود ۳۲۰۰ قبل از میلاد پایه‌گذاری و حدود ۱۸۰۰ قبل از میلاد متروک شده است. برای دوره‌ای حدود ۱۴۰۰ سال، زندگی در این شهر جریان داشته است. دوران شکوفایی این تمدن بین سال‌های ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ قبل از میلاد بوده است که شهر حدود ۵۵۰۰۰ نفر جمعیت داشته است. در این شهر دو گروه عمده کشاورزان و صنعتگران اکثریت را تشکیل می‌داده‌اند.

کاروانسرای نصرت آباد

تنها کاروانسرای سیستان و بلوچستان، کاروانسرای نصرت آباد است که در چهار کیلومتری شمال غربی نصرت آباد در مسیر زاهدان به بم و در دامنه جنوبی کویر لوت قرار دارد .
قدمت بنای تاریخی کاروانسرای نصرت آباد به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجاریه برمی گردد. این بنای شاخص و ارزشمند به مساحت هفت هزارمترمربع است و هدف از ایجاد این آن در گذشته تامین اقامت، امنیت و راهنمایی مسافرین و کاروان ها برای تجارت و بازرگانی بوده است.
مصالح اصلی بنا خشت و گل بوده و تزیینات آن غالبا ساده و مختصر است و حصاری بلند و برج هایی مدور و همچنین تیرکش هایی برای دیدبانی دارد. این بنا چهار ایوانی است. از خصوصیات بارز کاروانسرای نصرت آباد می‌توان به کاربرد اصل تقارن، شکل گیری ایوان ها در وسط اضلاع، تزئینات خاص،اندام ها و تناسبات زیبا به ویژه در طاق نماهای اطراف آن اشاره کرد.
این کاروانسرا دارای ۶۰ حجره است. در هر ضلع مجموعا ۱۵ اتاق و ۲۳ طاق نما با عمق ۱۱۰ و عرض ۱۸۰ سانتی متر در قسمت نمای داخلی حصار اصلی ساخته شده است که علاوه بر استحکام بخشی به حصار سطح فوقانی این طاق نما محل مناسبی برای تردد نگهبانان بوده است .
این بنای شاخص به عنوان سندی پرافتخار حکایت از رونق و توسعه این دیار در گذشته دارد. در سال 1395 کویر لوت به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. به علت قابلیت های خاص این بنا و جهانی شدن کویر لوت، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرمت این اثر تاریخی ارزشمند را آغاز کرد. برنامه هایی برای ایجاد کمپ گردشگری و امکانات لازم در این منطقه برای گردشگران وجود دارد. همچنین با همت شهرداری شهر نصرت آباد، مسیر دسترسی به کاروانسرا آماده سازی شده است.
منبع : zahedan.irib.ir - farsnews.com - mehrnews.com - chht-sb.ir